Kamulaştırma işleminin hukuki tahlili

B. Kamulaştırma işleminin hukuki tahlili

1. Kamulaştırma yetkisi
Kamulaştırma, kamu gücünün kullanılmasını gerektirdiğinden, ancak devlet ve kamu tüzelkişileri
tarafından yapılabilir. Nitekim Anayasanın 46. ve Kamulaştırma Kanununun 1. maddesinde, kamulaştırmanın
devlet ve kamu tüzel kişileri tarafından yapılabileceği belirtilmektedir.

2. Özel kişiler lehine kamulaştırma

Kamulaştırma yetkisinin devlet ve öteki kamu tüzelkişilerine tanınmış olması, kural olarak devlet
veya öteki kamu tüzelkişileri lehine kamulaştırma yapılabileceğini göstermektedir. Bununla beraber,
istisnai olarak, kamu yararının gerektirdiği hallerde, özel kişiler lehine kamulaştırma yapılması da
mümkün kılınmıştır. Ancak bunun için, özel kanunlarda açık bir hükmün bulunması zorunludur.
Bizim Hukukumuzda lehine kamulaştırma yapılacak olan özel kişilerin başında kamu hizmeti imtiyazcıları
gelmektedir. Kamulaştırma bedeli imtiyaz sahibi tarafından ödenmek koşuluyla, kamu
hizmeti imtiyazcısı lehine kamulaştırma yapılabilir.
Lehine kamulaştırma yapılabilecek öteki özel kişiler ise, petrol hakkı sahipleri ile maden işletme
ruhsatı sahipleridir. Lehine kamulaştırma yapılabilecek özel kişiler söz konusu olduğunda, bu özel
kişilerin bizzat kendilerinin kamulaştırma yapma yetkisi yoktur. Bunlardan petrol hakkı sahipleri
lehine Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, kamu hizmeti imtiyazcılan için ise hizmet bakımından
denetimine bağlı bulundukları idare, kamulaştırma yapmaya yetkilidir (Kamulaştırma Kanunu
md.5/c). Özel kişiler lehine yapılacak kamulaştırmalarda, kamulaştırılan taşınmaz kural olarak idare
malları arasına katılmamakta, lehine kamulaştırma yapılan özel kişinin mülkiyetine geçmektedir.

3. Sebep ve amaç unsuru

Kamulaştırma işleminin amaç unsurunu kamu yararı teşkil eder. Kamulaştırma işleminin sebebi ise,
kamu yararı amacını sağlamaya yönelik bir dürtüdür.Önceleri kamulaştırmanın sadece bayındırlık işleri için yapılabileceği kabul edilirken, bugün, kamu
yararını gerçekleştirmeye yönelik çeşitli neden ve saiklerle (örneğin turizm, spor, estetik ve sosyal
saiklerle) kamulaştırma yapılabileceği kabul edilmektedir.

4. Konu unsuru

Kamulaştırma işleminin konusu, bir taşınmaz üzerindeki özel mülkiyetin sona ermesi ve o taşınmazın
idarenin mülkiyetine geçmesidir. Şu halde, taşınır mallar kamulaştırmanın konusu olamazlar.
Bir taşınmazın tamamı kamulaştırılacağı gibi, bir bölümü de kamulaştırılabilir. Gerçekten, Kamulaştırma
Kanununun 12. maddesi kısmi kamulaştırmayı düzenlemektedir. Ancak kısmi kamulaştırma
sonunda, taşınmazın geri kalan kısmı kullanılamaz hale gelebilir. Bu takdirde, taşınmazın malikine
kamulaştırmadan arta kalan kısmın kamulaştırılmasını istemek hakkı tanınmıştır. Şöyle ki taşınmazın
maliki, idari yargıda kamulaştırma işleminin iptali istemiyle dava açmamış olmak koşuluyla,
kamulaştırma kararının tebliğinden itibaren otuz gün içinde idareye başvurduğu takdirde, kamulaştırmadan
arta kalan kısmın da kamulaştırılması zorunludur (Kamulaştırma Kanunu md.12/3).
İdare, kısmi kamulaştırma yoluyla bir taşınmazın altını ya da üstünü malike bırakmak suretiyle öteki
kısmını kamulaştırabilir. Ancak Anayasanın 168. maddesinin 1. fıkrasına göre, taşınmaz maliki,
kendisine ne kadar yararlı olursa olsun, petrol, maden gibi tabii servetler ile kaynakları kullanma
yetkisine sahip bulunmadığından, bunların kısmi kamulaştırma yoluyla kamulaştırılmalarına da gerek
yoktur. Bu gibi tabii servet ve kaynaklar zaten Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır.
Kamulaştırmanın konusunu teşkil eden taşınmazın özel kişilerin mülkiyetinde bulunması gerekir.
Kamu mallarının kamulaştırılması mümkün olmadığı gibi, kamu tüzelkişilerinin özel mülkiyetinde
bulunan taşınmazların da kamulaştırılması mümkün değildir.